نسل فردا؛ فضای مجازیِ شبکه‌های اجتماعی اینترنتی یکی از مهم‌ترین ابزارها برای نمود یافتن اثرات جهانی‌شدن است. این فضای مجازی عرصه وسیعی از اطلاعات و نمودهای مختلف معنایی را ایجاد می‌کند. افراد در مواجهه با این فضا و تکثر منابع در ساخت هویت، دچار سردرگمی می شوند. از بین رفتن زمان و مکان و نقش بیشتر فضا در دنیای مجازی تجلی آشکاری دارد. افراد در مواجهه با این فضای دوم، بنیان‌های هویت خود را متزلزل می‌بینند و دچار تردید و اضطراب می‌شوند.
در حال حاضر مسئله تأثیرگذاری خشونت در بازی‌های ویدئویی بر بازیکنان به خصوص قشر کودک و نوجوان، امری پذیرفته‌شده است و به‌غیر از تحقیقات معدودی که تأکید بر عدم تأثیرگذاری این‌گونه بازی‌ها دارند، اغلب پژوهش‌های متمرکز بر این حوزه، درنهایت تأثیرگذاری این بازی‌ها را بر ادراک، احساس و رفتار پرخاشگرانه تائید می‌کنند.
نهنگ آبی یا بازی مرگ، نامی آشناست که این روزها در سرتاسر جهان پیچیده و باعث مرگ چندین نفر شده است. یک بازی از جنس قمار که بعد از طی ۵۰ مرحله، بازی‌کننده دست به خودکشی می‌زند و خود را از یک ارتفاع پرت می‌کند.
نوجوانان به قتل رساندن، کشتن، سقوط از ارتفاع، خشونت و … را به‌صورت کاملا واقعی در فضای بازی‌های رایانه‌ای لمس و تجربه می‌کنند و همراه با کاراکتر اصلی بازی همه آنچه تجربه کرده‌اند را در فضای حقیقی به کار می‌گیرند و متأسفانه اتفاقی را رقم می‌زنند که نه‌تنها خوشایند نیست بلکه ادامه آن بحران‌ساز خواهد بود همانند آنچه در اصفهان و حادثه خودکشی دو دختر جوان شاهد بودیم.
علی کنگاوری کارشناس پدافند غیرعامل در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به چالش فضای مجازی طی دهه اخیر این مسئله را از سه منظر نگاه‌ها و نظریه‌های آسیب‌شناسی، عاملینی که در دام این مسائل گرفتار می‌شوند و ماهیت فضای مجازی موردبررسی قرار داده است که بخش‌هایی از آن را در ادامه می خوانید.
آسیب های فضای مجازی باید به عنوان یک انحراف تلقی شود
کنگاوری با اشاره به اینکه ما ارزش‌های جامعه را به صورت عینی و واقعی می‌پنداریم تصریح کرد:ما در کشوری انقلابی و اسلامی هستیم و ارزش‌هایمان اهمیت خاصی دارد در نتیجه یک نگاه احساسی هم به این مسئله وجود دارد که باید به عنوان یک انحراف واقعی به آن توجه کنیم و هم از جانب مبادی ذی‌ربط به‌ویژه دولت و خانواده با جدیت با این مسائل برخورد شود.
وی افزود: اما نگرش فرهنگ غرب به لحاظ آزادی‌های فردی و اجتماعی، همان چیزی است که تفکرات لیبرالیستی امروز در دستور کار خود دارد و این نگاه تقریبا نگاه ساختاری است و افکار اجتماعی، باید جامعه را به‌گونه‌ای تنظیم کنند.
نهادها و خانواده ها باید یک نقشه راه داشته باشند
این کارشناس پدافند غیرعامل تاکیدکرد: برای فرهنگ‌سازی باید تقریبا دو دهه در سطوح نهادهای اجتماعی همچون خانواده و سطح نهادهای حاکمیت همچون صداوسیما و وزارت ارشاد به‌گونه‌ای عمل می‌شد که هم بخش ساختارهای اجتماعی در جامعه تنظیم و مدیریت شود و هم یک نقشه راه برای خانواده‌ها باشد که بتوانند فرزندان خود را هدایت کنند و به‌عبارت‌دیگر سرکشی‌هایی که امروز از فرزندان می‌بینیم، بی‌توجهی به والدین و نقض ارزش‌ها را شاهد نبودیم.
خانواده ها در گردونه عوامل اجتماعی و انحراف قرار دارند
وی بابیان اینکه در رویکرد دوم باید از منظر عاملین و گرفتار شدگان به مسئله بنگریم افزود: اگر آسیب‌های مخرب فضای مجازی را موردبحث قرار بدهیم اینجاست که عوامل اجتماعی ازجمله نهادهای اجتماعی ازجمله نهاد خانواده و نظام آموزش و تعلیم و تربیت نقش پررنگی خواهد داشت، مسئولین در اظهارنظرها این موضوع را بیشتر مرتبط با خانواده‌ها می‌دانند و فی‌نفسه بحث درستی است چراکه خانواده در این زمینه اهمیت دارد، اما بسیاری از خانواده‌ها در گردونه عوامل مختلف اجتماعی که زمینه‌های انحراف از طریق فضای مجازی در آن فراهم می‌شود و آسیب‌هایی که با سرعت روزافزونی رشد می‌کنند عقب هستند و اینجاست که شکاف‌های اجتماعی ایجاد می شود و اهمیت نقش‌آفرینی نهادهایی که مدیریت فرهنگی جامعه را بر عهده‌دارند ظهور و بروز پیدا می‌کند.
فضای مجازی علقه خشونت محوری را تقویت می کند
کنگاوری پیدایش تضادهای رفتاری در میان الگوها و ارزش‌ها را ناشی از شکاف‌های اجتماعی عنوان و بیان کرد:یکی از آسیب‌هایی که این تضادها به همراه دارد تقویت خشونت پنهانی است که به‌صورت طبیعی در نوجوانان وجود دارد و فضای مجازی این تضادها را از ناحیه علقه خشونت محوری تقویت می‌کند؛ تبلیغاتی که ازجمله در عرفان‌های نوظهور همچون شیطان‌پرستی وجود دارد ارضای این خشونت از راه‌هایی امثال همین فضاسازی‌ها و چالش‌ها در فضای مجازی است که جوان هم به‌گونه‌ای گرفتار می‌شود که تنها راه را خودکشی می‌داند.
ضعف مدیرت فرهنگی؛ ریشه چالش هایی همچون نهنگ آبی
این استاد دانشگاه ریشه‌های بروز اتفاقات تلخ در جامعه در اثر چالش‌هایی همچون نهنگ آبی را ناشی از تضادها، ضعف مدیریت فرهنگی جامعه و چندگانگی روش‌ها در حوزه کنترل فرهنگی عنوان کرد و گفت: ما سندی نداریم که بر اساس آن سند کنترل راهکارهای مدیریت فرهنگی را در دستور کار قرار دهیم و به‌عبارت‌دیگر حتی ممانعت‌هایی که دولت و مبادی ذی‌ربط برای کنترل فضای مجازی در دستور کار قرار می‌دهند گاهی به چالش کشیده می‌شوند و متأسفانه خانواده ها به دیده مغایرت با آزادی‌های فردی به آن نگاه می‌کنند که نتیجه رهاشدگی، این اتفاقات تلخ است.
درباره آسیب های فضای مجازی باید متقاعد سازی کرد
کنگاوری تصریح کرد: حتی کشورهای غربی که خود مظهر عینی این فرهنگ انحرافی هستند برای کنترل این مسائل مکانیسم دارند و برای کنترل فضای سایبر از طریق روش‌های مستقیم یعنی محدودسازی و به‌صورت غیرمستقیم از طریق هدایت فرهنگ اجتماعی دستور کار داشته و اقدام می کنند،متأسفانه ما ضعف داشتیم و در این زمینه باید خیلی قوی‌تر عمل کنیم ،باید متقاعدسازی و پذیرش ایجاد شود چراکه ارزش‌های ما ارزش‌های اسلامی هستند و با این فرهنگ غربی مغایرت دارد.
فضای مجازی؛ زمینه تشدید تضادهای اجنماعی
وی بابیان اینکه فضای مجازی در برخی زمینه‌ها تضادهای اجتماعی را در جامعه تشدید می‌کند گفت: فضای مجازی با ماهیت و الهام از آموزه‌های غربی در بخش عمده‌ای از بطن خود باارزش‌های جامعه ما مغایرت دارد ولی از یکسو نمی‌توانیم با شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی قطع رابطه کنیم اما از سوی دیگر با یک روشنگری فرهنگی و عینیت‌بخشی به واقعیت‌ها می‌توانیم به‌گونه‌ای که آموزه‌های اسلامی زیر سؤال نروند از آن به درستی استفاده کنیم.
آموزه‌های دینی و اسلامی را تقویت کنیم
این کارشناس پدافند غیرعامل حادثه خودکشی اصفهان را نشان از غفلت، شکاف‌ها و حفره‌ها دانست و گفت: با تقویت زمینه‌ها و آموزه‌های دینی و اسلامی و متقاعدسازی جامعه در راستای تثبیت ارزش‌های خودمان می‌توانیم راه‌های پیشگیری را به‌طور غیرمستقیم در دستور کار قرار دهیم و اگر این علاقه و انگیزه‌ها در جوانان تقویت شود یک ممانعت و بازدارندگی ایجاد می‌شود.
نهاد های متولی مدیریت فرهنگی ارتباط ضعیفی با هم دارند
کنگاوری در پایان ضمن انتقاد از ارتباط و همبستگی ضعیف نهادهای فرهنگی کشور افزود: با یک مهندسی اجتماعی معکوس از نتیجه کارها می‌بینیم که موفقیت‌ها کم بوده است؛نهادهای متولی مدیریت فرهنگی ما ارتباطات ضعیفی دارند، سلیقه‌ای و جزیره‌ای عمل کرده و سند واحدی ندارند که همگی از آن تبعیت کنند و بخشی کار می‌کنند.
اما در مجموع این نکته قابل‌تأمل است که این اتفاق و چالش مرگی که نهنگ آبی به راه انداخته است چیزی جز نادیده گرفتن و رهاشدگی فضای مجازی از سوی مسئولان و خانواده‌ها نیست؛ اگر دستگاه‌های سیاست‌گذار، برنامه‌ریزی نکنند و همانند بسیاری از کشورها برای حضور گروه‌های سنی مختلف در شبکه‌های اجتماعی قوانین قابل‌اجرا و فرهنگ‌سازی شده وجود نداشته باشد و خانواده ها نیز حضور فرزندانشان در فضای مجازی را با حساسیت رصد نکنند باید منتظر اتفاقاتی همچون چالش به راه افتاده در کشور، باشیم.