به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام رهبری، صبح (شنبه) در دیدار مسئولان نظام، میهمانان سی‌امین کنفرانس وحدت اسلامی، سفرای کشورهای اسلامی و قشرهای مختلف مردم تأکید کردند: امروز دو اراده در منطقه در تعارض با یکدیگر قرار گرفته است، «اراده وحدت» و «اراده تفرقه»، و در این اوضاع حساس، «تکیه بر قرآن و تعالیم الهی پیامبر اعظم(ص)»، به‌عنوان داروی وحدت‌بخش، راه حل محنتهای دنیای اسلام است.اقتصاد مقاومتی و پدافند غیرعامل
پایگاه خبری تحلیلی استادنیوز به گفتگوی مفصلی با استاد علی کنگاوری در سه بخش پرداخته است. بخش اول و دوم را خواندیم. اکنون بخش سوم را می‌خوانیم.
علی کنگاوری مدرس دانشگاه پیام نور تهران درخصوص صدمات اسراف به خبرنگار استادنیوز گفت: اسراف لطمه اقتصادی و فرهنگی می زند. وقتی جامعه ای دچار بیماری اسراف شد، از لحاظ فرهنگی بر روی او تأثیر منفی می گذارد. بنابراین مسئله صرفه جویی و اجتناب از اسراف فقط یک مسئله اقتصادی نیست؛ هم اقتصادی است هم اجتماعی است، هم فرهنگی است؛آینده کشور را تهدید می کند». قرآن نیز می فرماید کُلُوا وَاشْرَبوُا وَلاتُسْرِفُوا إنه لایُحِبُّ الْمُسرِفینَ بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکیند؛ خداوند اسرافکاران را دوست ندارد. همچنین مقام معظم رهبری در بحث دیگری در این زمینه می فرمایند: « … بیماری اسراف، از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آسیب ها و مشکلات گوناگونی به وجود آورده و آینده کشور را تهدید می کند».
وی ادامه داد: امام على (علیه السلام) می فرماید: «إذا أرادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیْراً ألْهَمَهُ الاِقْتِصادَ وحُسْنَ التَّدْبِیرِ، وجَنَّبَهُ سُوءَ التَّدْبِیرِ والإسرافَ». هر گاه خداوند خیر بنده‌ای را بخواهد، به او صرفه‌جویی و حسن تدبیر عطا کند و از بی تدبیری و اسراف دورش سازد.» و پیامبر اسلام(ص) نیز سربلندی و شکوفایی یک ملت را مرهون رعایت اعتدال می دانند. از طرفی اگر موارد ذکر شده را در خصوص مقاوم سازی و استحکام اقتصاد، عوامل سلبی (یا غیرعامل) تلقی کنیم، مسلم است که یک سری عوامل و مولفه های غیر سلبی و یا ایجابی (عامل) مانند افزایش و بهینه سازی اقدامات تولیدی و سرمایه گذاری مثبت و سازنده نیز وجود خواهد داشت. مقام معظم رهبری در این زمینه و برای ایجاد تحرک و اقدام عملی و رفع موانع در این خصوص، می فرمایند:«باید ملاحظه کرد، دقت کرد، قوانین مزاحم را پیدا کرد، موانع حقوقی و قضائی هم وجود دارد؛ اینها را باید شناسایی کرد و برداشت. بایستی فعالان اقتصادی، کارآفرینان، مبتکران، سرمایه‌گذاران، دانشمندان، احساس کنند که با موانع غیر معقول مواجه نیستند، بتوانند حرکت کنند».
مدرس دانشگاه پیام نور تهران تصریح کرد: بدیهی است که عوامل متعددی برای موفقیت در این آرمان و هدف دخیل هستند. یکی از عناصر بسیار مهم دراین زمینه خود باوری است. مقام معظم رهبری در یکی از فرمایشات خویش مطلبی به این مضمون به صراحت بیان فرمودند که ” وقتی من میگم تهاجم فرهنگی، فکر میکنند منظورم این چند تار مو و یا لباس آنچنانی است. در صورتی که در اصل تهاجم فرهنگی این است که امروز جوان ما خود را باور نداشته باشد. ” از اینرو است که برای دستیابی به خوکفایی و استقلال در اقتصاد و نوآوری در این زمینه، عنصر خودباوری با اتکال به خدا مورد نیاز است.
وی در ادامه اظهار داشت: امام خمینی(ره) در این مورد می فرماید: «شما، می توانید همه کارها را انجام بدهید. مخترعین ما می توانند در سطح بالا اختراع بکنند. مبتکرین ما می توانند در سطح بالا ابتکار بکنند. به شرط اینکه اعتماد به نفس خودشان داشته باشند و معتقد بشوند به اینکه ما می توانیم». لذا بایستی این فرهنگ و خودیابی و باز گشت به خویشتن در میان آحاد مردم ایجاد گردد و این باور حاصل شود که می‌توانیم هر کاری را انجام دهیم و به این امر اعتقاد پیدا کنیم و به خود متکی باشیم و سختی ها را در این زمینه تحمل کنیم. رهبر معظم انقلاب نیز می فرماید: اعتقاد و اتکا به نفس، در همه تلاشهای علمی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ما، ترسیم کننده خط و جهت اصلی است. ما به برکت همین خودباوری که امام خمینی راحل آموختمان، توانستیم کشور ویران و عقب افتاده دوران پهلوی را که در طول هشت سال جنگ تحمیلی ویرانه تر شده بود، بازسازی و از رونق و نشاط سازندگی برخوردار کنیم.
کنگاوری افزود: اصل دیگری که در زمینه خودکفایی اقتصادی و اقتصاد مقاومتی بسیار مهم است و در حقیقت به اقتصاد کشور دوام و قوام می بخشد؛ موضوع کار و تلاش است. علاوه بر اینکه اثر بسیار مثبت کار و تلاش به صورت کاربردی و عینی برای استحکام پایه های اقتصادی در تاریخ کشورها به ثبوت رسیده است. از نظر اعتقادات ، آیین و متون اسلامی هم در رابطه با این موضوع بسیار حایز اهمیت است. به گونه‌ای که با تمسک به متون اسلامی می توان گفت؛ بقای جهان بشریت تمام ملت‌ها و تکامل مادی و معنوی انسان‌ها، همیشه در پرتو کار و کوشش بوده زیرا همه می‌دانیم که بشر در هر زمانی بواسطه کار و فعالیت نیازمندی‌های خود را تأمین کرده و به زندگی خود نشاط بخشیده است. جامعه بشریت در اثر تلاش و کار، غذای خود را از علف بیابان به بهترین خوراکی‌های لذیذ رسانیده و چراغ خود را از شعله‌های آتش و شمع به برق و مرکب خود را از حیوان به هواپیما و منزلشان را از غارها به کاخ‌های آسمان خراش و لباس‌های خود را از لباس‌های خشن و به قواره در عالی‌ترین و زیباترین لباس‌های مد و غیره تبدیل نموده است. این در حالی است که طبق آیین اسلام؛ کار و طلب روزی حلال بالاترین عبادت است.
وی خاطرنشان کرد: پیامبراکرم(ص) می‌فرماید؛ «العباده سبعون جزاً افضلها طلب الحلال». عبادت هفت جز دارد؛ برترین آنها کار و کوشش برای بدست آوردن روزی حلال است. گذشته از آن کار در احادیث و روایات بالاترین جهاد معرفی شده است. چنانکه امام صادق(ع) می‌فرمایند؛ «الکار لعیاله کالمجاهد فی سبیل‌الله». آنکس که برای تأمین احتیاجات عایله‌اش تلاش کند مثل آنست که در راه خدا جهاد می‌کند. کار موجب عزت و بزرگی است و رئیس مذهب شیعه، کار را سبب و عزت صاحب آن می‌داند و بسیاری از منافع عینی کار که در اینجا مجالی برای پرداختن به آنها نیست.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: لازم به ذکر است که در توجه به هر دو عوامل سلبی و ایجابی یاد شده است که قادر خواهیم بود، تفکر اقتصاد مقاومتی را از انگ و بر چسب اقتصاد ریاضتی رها کرد. به عبارت دیگر؛ مهم این است که توجه داشته باشیم، از یک سامانه و مجموعه مقاوم انتظار بر این نیست که صرفاً حالت تدافعی داشته باشد، بلکه ضرورت دارد با اتخاذ روش ها تدافعی در وحله اول مسیر را برای حرکت و پویش هموار بنماید؛ یا به عبارت دیگر توقع این نیست که الزاماً مقاومت به معنی کوچک شدن یا حالت انقباضی و انفعالی باشد. بلکه برداشتن گام‌هایی رو به جلو و تعالی مد نظر است. به طوری که از یک مجموعه مقاوم در یک ساختار انسانی اجتماعی، رشد و پویایی انتظار می‌رود و هرگونه ایستایی به‌عنوان ضد مقاومت تعبیر می‌شود.
وی عنوان کرد: البته همان طور که اشاره شد، ممکن است به طور خاص و موردی و در شرایطی مقاومت منوط به این باشد که نوعی از تدافع هم نشان داده شود. منتهی این امر وسیله ای برای رو به جلو حرکت‌کردن است. در همین راستا است که مقام معظم رهبری اقتصاد مقاومتی را خاکریز دفاعی نامیده و می فرمایند؛ «یکی از مطمئن ترین خاکریزهایی که می تواند، توان دفاعی ما را در مقابل این هجمه تمام عیار افزایش دهد.”اقتصاد مقاومتی” است و شالوده و مصالح اولیه این خاکریز دفاعی هم چیزی جز ” کار و کارآفرینی”[به عنوان عامل پویایی و تحرک] نخواهد بود». بنابراین؛ این که ملاحظه می‌شود که اقتصاد مقاومتی با اصول پدافند غیرعامل قابل توجیه است، وجه اشتراک آنها در احراز مقاومت است. اتفاقاً در جنگ سخت هم که پدافند غیرعامل از آن طریق نما پیدا کرده و فرهنگ‌سازی شده است، فلسفه مقاومت برای حفظ قوا و ایجاد فرصت برای مقابله است که فلسفه و هدفِ بخش عمده آن در اقدامات تهاجمی نهفته است.
این کارشناس در پایان به نامگذاری سال‌ها اشاره داشت: در خاتمه لازم است؛ مروری بر نامگذاری و عناوینی که مقام معظم رهبری به ترتیب از سال ۱۳۸۸ تا سال جاری یعنی ۱۳۹۵ انتخاب کردند؛ انجام شود. لازم به ذکراست که تعمق در آنها و در یک نگاه سیستمی انسان را با لایه های مختلف و اجزای کلان اقتصاد مقاومتی نیز آشنا می سازد.
سال ۸۸: سال اصلاح الگوی مصرف؛ سال ۸۹:سال همت مضاعف و کار مضاعف؛ سال ۹۰: سال جهاد اقتصادی؛ سال ۹۱: سال تولیدملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی؛ سال ۹۲ سال حماسه‌ی سیاسی و حماسه‌ی اقتصادی؛ سال ۹۳ : اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریّت جهادی؛ سال ۹۴ : دولت و ملّت، همدلی و هم‌زبانی و سرانجام در سال در سال۹۵: اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل.
همان طور که ملاحظه می گردد؛ اقتصاد و یا عوامل اقتصادی پیوسته در بیانیه‌ها و آرمان‌های سالانه مقام معظم رهبری نقش برجسته‌ای داشته و در یک نگاه هماهنگ و کلان سیستمی اصول بسیار از قبیل اصلاح الگو و سبک زندگی، نقشه ی راه اقتصادی؛ شاخص های مورد نیاز؛ سیاست‌گزاری های اقتصادی؛ چشم‌اندازها و بسیاری دیگر از آن قابل استخراج هستند. ضمن اینکه این موازین در راستای اقتصاد مقاومتی قابل تحلیل و تطبیق بوده، پرداختن دقیق به آنها نیازمند مقوله دیگری است
اقتصاد مقاومتی و پدافند غبر عامل
پایگاه خبری تحلیلی استادنیوز به گفتگوی مفصلی با استاد علی کنگاوری در سه بخش پرداخته است. بخش اول را خواندیم. اکنون بخش دوم را می‌خوانیم.
علی کنگاوری مدرس دانشگاه پیام نور تهران درخصوص سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» به خبرنگار استادنیوز گفت: وقتی رهبر ضمن ابلاغ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» در سال ۱۳۹۲ تأکید کردند؛ “پیروی از الگوی علمی و بومی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، عامل شکست و عقب نشینی دشمن در جنگ تحمیلی اقتصادی علیه ملت ایران خواهد شد، همچنین اقتصاد مقاومتی خواهد توانست در بحران‌های رو به افزایش جهانی، الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد و زمینه و فرصت مناسب را برای نقش آفرینی مردم و فعالان اقتصادی در تحقق حماسه اقتصادی فراهم کند”. لذا این موضوع فی نفسه در یک استنباط کلی، با مفاهیم اصلی پدافند غیر عامل سازگاری دارد.
وی ادامه داد: مصداق بارزتر این است که، ایشان می فرمایند؛ اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند و آسیب پذیریش کاهش پیدا کند؛ یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان که همیشگی و به شکل های مختلف خواهد بود کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. به عبارت واضح تر، اقتصاد مقاومتی را در مجموع می توان از منظر مقام معظم رهبری این طور تعریف کرد؛ «مقاوم‌سازی اقتصاد ملی در مقابل تغییرات، مخاطرات و تهدیدهای داخلی و خارجی بر سر راه پیشرفت و دستیابی به اهداف چشم‌انداز کشور». با این فرض اقتصاد مقاومتی به یک ملت امکان می دهد؛ حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند.
مدرس دانشگاه پیام نور تهران تصریح کرد: از سوی دیگر در پدافند غیر عامل برخی اصولی مانند پراکندگی، تفرقه، استحکامات و ایجاد سازه های امن و مقاوم سازی وجود دارند که به نوعی منطقی می توان ارتباط میان آنها را با اقتصاد مقاومتی تبیین کرد.
وی در ادامه اظهار داشت: به طور مثال در خصوص رعایت اصل پراکندگی و جداسازی عناصر کالبدی و حیاتی مانند مجتمع های عظیم صنعتی، تأسیسات بندری وسیع، نیروگاه بزرگ و غیره که یکی از مباحث مهم در پدافند غیرعامل در کاهش خسارت ناشی از ایراد ضربه تخریبی از طریق سلب فرصت های متمرکز برای دشمن، محسوب می گردد؛ اگر بخواهیم همین اصل را پیرامون اقتصاد مقاومتی نیز تعمیم دهیم، اولاً با نگاه پدافند در حوزه نرم است، در ثانی شامل اهداف مقاوم سازی مولفه‌های اقتصادی از طریق تمرکز فعالیت‌ها بر قابلیت‌ها و ظرفیتهای اقتصادی در حوزه‌های مختلف است که می‌توان مواردی را مثال برد.
کنگاوری افزود: خروج از اقتصاد تک محصولی و تحکیم زیربنای اقتصاد چندمحصولی که این راهبرد، اهرم مقاومی اساسی در قبال فشارها و تهدیدات دشمن محسوب می گردد. لازم به ذکر است که این موضوع در ادبیات مقام معظم رهبری با کلیدواژه «کاهش وابستگی به نفت» امده است. به گونه ای که امروزه وابستگی به درآمدهای حاصل از اقتصاد تک‌محصولی و صادرات نفت خام، عوارض و پی آمدهایی از قبیل شکاف طبقاتی، فقر نسبی، فساد اقتصادی و اداری، ضعف نظام بانکداری و سیستم ارزی کشور، و بوروکراسی عریض و طویل اداری و مالی و ایجاد فضا برای سرمایههای سرگردان را زمینه ساز شده است و از این طریق سرمایههای اجتماعی نیز آسیب پذیر شده است.
وی خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری در این رابطه چنین می فرمایند؛ «در این سیاست های اقتصاد مقاومتی تکیه‌ی اصلی برروی ظرفیت های داخلی است، که بسیار هم گسترده است. نه به این معنا که ما چشممان را به روی امکانات بیرون کشور می بندیم؛ نه، حتماً استفاده می کنیم – استفاده‌ی حداکثری هم می‌کنیم – منتها نگاه ما، تکیه‌ی ما، اعتماد ما بیشتر برروی مسائل داخلی است؛ تمرکز ما روی امکانات داخلی کشور و داشته‌های درونی کشور است». بدیهی است؛ در تحقق اهداف اقتصادی از این منظر، ارتباط اقتصادی کشور با دنیا چند وجهی می گردد و در نگرش به اصل پراکندگی در پدافند غیرعامل؛ دشمن در جنگ اقتصادی با یک قدرت چند وجهی و نامتقارن اقتصادی مواجه می گردد که بدیهی است موفقیت های بسیار کمتری در اهداف براندازانه اقتصادی خویش به دست خواهد آورد.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: مقام معظم رهبری در این خصوص می فرمایند؛ «ما ظرفیت های مهمی داریم؛ یعنی در این سیاست های اقتصاد مقاومتی تکیه‌ی اصلی برروی ظرفیت های داخلی است، که بسیار هم گسترده است … خیلی از ماها به گستره‌ی این ظرفیت های عجیب آگاه نیستیم». معظم له در ادامه؛ اتکاء اقتصاد مقاومتی بر مولفه های مختلف که در حقیقت تداعی گر اصل پراکندگی در پدافند غیرعامل است به این شرح احصاء می نمایند؛ «ما الان از لحاظ نیروی انسانی و از جهت دارا بودن نیروی جوان در بهترین وضعیتیم؛ یعنی الان بیش از ۳۱ درصد جمعیت ما بین پانزده سال تا بیست‌ونه سال سن دارند؛ این وضعیت عالی است، فوق‌العاده است. … جمعیت کشور از اول انقلاب تا حالا دو برابر شده، جمعیت دانشجو ۲۵ برابر شده؛ یعنی ما از صدوبیست‌هزار رسیده‌ایم به چهارمیلیون‌وصدهزار؛ این چیز مهمی است، … ده میلیون دانش‌آموخته‌ی دانشگاه‌ها داریم؛ شصت‌وپنج‌هزار عضو هیئت علمی داریم که بیش از ده برابر آن چیزی است که در اول انقلاب وجود داشت؛ پنج هزار شرکت دانش‌بنیان داریم که الان هفده‌هزار متخصص و فعال در این شرکتها مشغول کارند، … ما در بعضی از رشته‌های علمی، رتبه‌مان از این بالاتر است؛ در بعضی از رشته‌های علمی جزو هفت هشت کشور [اول] دنیا است … یک ظرفیت دیگر سرمایههای معدنی است.
رتبه‌ی اول نفت و گاز [هستیم] که سال گذشته بنده اول سال گفتم، ما در مجموع دارایی نفت و گازِ زیر زمین، در دنیا اولیم؛ در گاز دوم، در نفت هم دوم یا سوم؛ … سرمایههای معدنی دیگر [هم همین‌جور] : معادن طلا، معادن سیمان، معادن فلزهای کمیاب و فلزهای ارزشمند. گزارشهایی که به ما میرسد خیلی گزارشهای تکان‌دهنده‌ای است در برخی از بخشها؛ این ظرفیتهای معدنی کشور است. … امروز ششصد و اندی سد در کشور هست؛ در اندازه‌های بزرگ و کوچک؛ بعضی از آنها بسیار مهم و بزرگ [است]. مسئله‌ی راه هم همین‌جور، آمارهای راه هم آمارهای خوبی است. ظرفیت و مزیت جغرافیایی؛ دسترسی به آبهای آزاد، موقعیت چهارراهی شمال و جنوب و شرق و غرب که مسئله‌ی ترانزیت را – که مسئله‌ی بسیار مهمی است. … تنوع اقلیمی، ظرفیت انرژی‌های پاک [مثل] انرژی آب و خورشید، انرژی هسته‌ای. این ظرفیتها در کشور وجود دارد. بنابراین این نکته‌ی اول از نکاتی که ما را برمی‌انگیزد که به دنبال یک مدلی و یک الگویی از اقتصاد باشیم که اسم آن اقتصاد مقاومتی است».
وی عنوان کرد: مردمی‌کردن و یا خصوصی‌کردن اقتصاد مقاومتی؛ مقام معظم رهبری مردمی‌کردن اقتصاد را از الزامات اقتصاد مقاومتی ذکر فرموده‌اند، لیکن بایستی در نظر داشت که این امر مستلزم تجدید نظر در نظام پولی، بانکی و ارزی و نرخ بهره و بسیاری دیگر از هنجارهای اقتصادی فعلی است.
اصول دیگری که از حوزه پدافند غیرعامل در خصوص اقتصاد مقاومتی قابل تعمیم و الهام بخش است؛ موضوع استحکامات و ایجاد سازه های امن و مقاوم سازی است. یعنی اگر در پدافند غیرعامل اصلی مبتنی بر استحکامات و مقاوم سازی وجود دارد که در صورت حمله فرضی دشمن، مقاومت و پایداری در مقابل این هجمه با موفقیت حاصل خواهد شد؛ در اقتصاد مقاومتی نیز می توان با رعایت اصولی مانند قناعت و صرفه جویی، عدم اصراف و تبذیر، تکیه بر فرهنگ اسلامی و بومی در سبک زندگی، اشاعه و نهادینه سازی فرهنگ کار و تلاش، استغنای خودباوری ها در سطوح فردی و گروهی و بهینه سازی الگوهای مصرفی، به آن دست یافت.
کنگاوری در پایان تأکید کرد: در مجموع، فرهنگ و آیین اقتصاد اسلامی از این لحاظ، تا کوچکترین نهاد اجتماعی و جامعه شناسانه هرملتی، دستورات کاملی دارد. به طور مثال، در برخی روایات و احکام اسلامی برای مقاوم سازی اقتصاد خانواده آمده است که پدر به عنوان تأمین کننده معیشت بایستی دارایی های خود را به سه قسمت تقسیم نماید، یک بخش برای تأمین هزینه های روزمره، بخشی دیگر برای سرمایه گذاری و کار با آن و بخش سوم به گونه ای پس انداز و حفظ گردد که در صورت آسیب پذیری و بحرانی شدن وضعیت معیشت، این قسمت به امداد و کمک برای ادامه حیات اقتصادی بکار آید. در رابطه با قناعت و صرفه جویی و نقطه مقابل آن یعنی اسراف، موارد بسیاری وجود دارد، در روایات اسلامی از سویی قناعت را برترین ثروت قلمداد کرده و از سوی دیگر به فرمایش مقام معظم رهبری، «در آیات شریفه قرآن بارها راجع به پرهیز از اسراف در امور اقتصادی تاکید شده؛ این به خاطر همین است.
