پایگاه خبری تحلیلی استادنیوز به گفتگوی مفصلی با استاد علی کنگاوری در سه بخش پرداخته است. بخش اول را خواندیم. اکنون بخش دوم را می‌خوانیم.
علی کنگاوری مدرس دانشگاه پیام نور تهران درخصوص سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» به خبرنگار استادنیوز گفت: وقتی رهبر ضمن ابلاغ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» در سال ۱۳۹۲ تأکید کردند؛ “پیروی از الگوی علمی و بومی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، عامل شکست و عقب نشینی دشمن در جنگ تحمیلی اقتصادی علیه ملت ایران خواهد شد، همچنین اقتصاد مقاومتی خواهد توانست در بحران‌های رو به افزایش جهانی، الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد و زمینه و فرصت مناسب را برای نقش آفرینی مردم و فعالان اقتصادی در تحقق حماسه اقتصادی فراهم کند”. لذا این موضوع فی نفسه در یک استنباط کلی، با مفاهیم اصلی پدافند غیر عامل سازگاری دارد.
وی ادامه داد: مصداق بارزتر این است که، ایشان می فرمایند؛ اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند و آسیب پذیریش کاهش پیدا کند؛ یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان که همیشگی و به شکل های مختلف خواهد بود کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. به عبارت واضح تر، اقتصاد مقاومتی را در مجموع می توان از منظر مقام معظم رهبری این طور تعریف کرد؛ «مقاوم‌سازی اقتصاد ملی در مقابل تغییرات، مخاطرات و تهدیدهای داخلی و خارجی بر سر راه پیشرفت و دستیابی به اهداف چشم‌انداز کشور». با این فرض اقتصاد مقاومتی به یک ملت امکان می دهد؛ حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند.
مدرس دانشگاه پیام نور تهران تصریح کرد: از سوی دیگر در پدافند غیر عامل برخی اصولی مانند پراکندگی، تفرقه، استحکامات و ایجاد سازه های امن و مقاوم سازی وجود دارند که به نوعی منطقی می توان ارتباط میان آنها را با اقتصاد مقاومتی تبیین کرد.
وی در ادامه اظهار داشت: به طور مثال در خصوص رعایت اصل پراکندگی و جداسازی عناصر کالبدی و حیاتی مانند مجتمع های عظیم صنعتی، تأسیسات بندری وسیع، نیروگاه بزرگ و غیره که یکی از مباحث مهم در پدافند غیرعامل در کاهش خسارت ناشی از ایراد ضربه تخریبی از طریق سلب فرصت های متمرکز برای دشمن، محسوب می گردد؛ اگر بخواهیم همین اصل را پیرامون اقتصاد مقاومتی نیز تعمیم دهیم، اولاً با نگاه پدافند در حوزه نرم است، در ثانی شامل اهداف مقاوم سازی مولفه‌های اقتصادی از طریق تمرکز فعالیت‌ها بر قابلیت‌ها و ظرفیتهای اقتصادی در حوزه‌های مختلف است که می‌توان مواردی را مثال برد.
کنگاوری افزود: خروج از اقتصاد تک محصولی و تحکیم زیربنای اقتصاد چندمحصولی که این راهبرد، اهرم مقاومی اساسی در قبال فشارها و تهدیدات دشمن محسوب می گردد. لازم به ذکر است که این موضوع در ادبیات مقام معظم رهبری با کلیدواژه «کاهش وابستگی به نفت» امده است. به گونه ای که امروزه وابستگی به درآمدهای حاصل از اقتصاد تک‌محصولی و صادرات نفت خام، عوارض و پی آمدهایی از قبیل شکاف طبقاتی، فقر نسبی، فساد اقتصادی و اداری، ضعف نظام بانکداری و سیستم ارزی کشور، و بوروکراسی عریض و طویل اداری و مالی و ایجاد فضا برای سرمایههای سرگردان را زمینه ساز شده است و از این طریق سرمایههای اجتماعی نیز آسیب پذیر شده است.
وی خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری در این رابطه چنین می فرمایند؛ «در این سیاست های اقتصاد مقاومتی تکیه‌ی اصلی برروی ظرفیت های داخلی است، که بسیار هم گسترده است. نه به این معنا که ما چشممان را به روی امکانات بیرون کشور می بندیم؛ نه، حتماً استفاده می کنیم – استفاده‌ی حداکثری هم می‌کنیم – منتها نگاه ما، تکیه‌ی ما، اعتماد ما بیشتر برروی مسائل داخلی است؛ تمرکز ما روی امکانات داخلی کشور و داشته‌های درونی کشور است». بدیهی است؛ در تحقق اهداف اقتصادی از این منظر، ارتباط اقتصادی کشور با دنیا چند وجهی می گردد و در نگرش به اصل پراکندگی در پدافند غیرعامل؛ دشمن در جنگ اقتصادی با یک قدرت چند وجهی و نامتقارن اقتصادی مواجه می گردد که بدیهی است موفقیت های بسیار کمتری در اهداف براندازانه اقتصادی خویش به دست خواهد آورد.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: مقام معظم رهبری در این خصوص می فرمایند؛ «ما ظرفیت های مهمی داریم؛ یعنی در این سیاست های اقتصاد مقاومتی تکیه‌ی اصلی برروی ظرفیت های داخلی است، که بسیار هم گسترده است … خیلی از ماها به گستره‌ی این ظرفیت های عجیب آگاه نیستیم». معظم له در ادامه؛ اتکاء اقتصاد مقاومتی بر مولفه های مختلف که در حقیقت تداعی گر اصل پراکندگی در پدافند غیرعامل است به این شرح احصاء می نمایند؛ «ما الان از لحاظ نیروی انسانی و از جهت دارا بودن نیروی جوان در بهترین وضعیتیم؛ یعنی الان بیش از ۳۱ درصد جمعیت ما بین پانزده سال تا بیست‌ونه سال سن دارند؛ این وضعیت عالی است، فوق‌العاده است. … جمعیت کشور از اول انقلاب تا حالا دو برابر شده، جمعیت دانشجو ۲۵ برابر شده؛ یعنی ما از صدوبیست‌هزار رسیده‌ایم به چهارمیلیون‌وصدهزار؛ این چیز مهمی است، … ده میلیون دانش‌آموخته‌ی دانشگاه‌ها داریم؛ شصت‌وپنج‌هزار عضو هیئت علمی داریم که بیش از ده برابر آن چیزی است که در اول انقلاب وجود داشت؛ پنج هزار شرکت دانش‌بنیان داریم که الان هفده‌هزار متخصص و فعال در این شرکتها مشغول کارند، … ما در بعضی از رشته‌های علمی، رتبه‌مان از این بالاتر است؛ در بعضی از رشته‌های علمی جزو هفت هشت کشور [اول] دنیا است … یک ظرفیت دیگر سرمایههای معدنی است.
رتبه‌ی اول نفت و گاز [هستیم] که سال گذشته بنده اول سال گفتم، ما در مجموع دارایی نفت و گازِ زیر زمین، در دنیا اولیم؛ در گاز دوم، در نفت هم دوم یا سوم؛ … سرمایههای معدنی دیگر [هم همین‌جور] : معادن طلا، معادن سیمان، معادن فلزهای کمیاب و فلزهای ارزشمند. گزارشهایی که به ما میرسد خیلی گزارشهای تکان‌دهنده‌ای است در برخی از بخشها؛ این ظرفیتهای معدنی کشور است. … امروز ششصد و اندی سد در کشور هست؛ در اندازه‌های بزرگ و کوچک؛ بعضی از آنها بسیار مهم و بزرگ [است]. مسئله‌ی راه هم همین‌جور، آمارهای راه هم آمارهای خوبی است. ظرفیت و مزیت جغرافیایی؛ دسترسی به آبهای آزاد، موقعیت چهارراهی شمال و جنوب و شرق و غرب که مسئله‌ی ترانزیت را – که مسئله‌ی بسیار مهمی است. … تنوع اقلیمی، ظرفیت انرژی‌های پاک [مثل] انرژی آب و خورشید، انرژی هسته‌ای. این ظرفیتها در کشور وجود دارد. بنابراین این نکته‌ی اول از نکاتی که ما را برمی‌انگیزد که به دنبال یک مدلی و یک الگویی از اقتصاد باشیم که اسم آن اقتصاد مقاومتی است».
وی عنوان کرد: مردمی‌کردن و یا خصوصی‌کردن اقتصاد مقاومتی؛ مقام معظم رهبری مردمی‌کردن اقتصاد را از الزامات اقتصاد مقاومتی ذکر فرموده‌اند، لیکن بایستی در نظر داشت که این امر مستلزم تجدید نظر در نظام پولی، بانکی و ارزی و نرخ بهره و بسیاری دیگر از هنجارهای اقتصادی فعلی است.
اصول دیگری که از حوزه پدافند غیرعامل در خصوص اقتصاد مقاومتی قابل تعمیم و الهام بخش است؛ موضوع استحکامات و ایجاد سازه های امن و مقاوم سازی است. یعنی اگر در پدافند غیرعامل اصلی مبتنی بر استحکامات و مقاوم سازی وجود دارد که در صورت حمله فرضی دشمن، مقاومت و پایداری در مقابل این هجمه با موفقیت حاصل خواهد شد؛ در اقتصاد مقاومتی نیز می توان با رعایت اصولی مانند قناعت و صرفه جویی، عدم اصراف و تبذیر، تکیه بر فرهنگ اسلامی و بومی در سبک زندگی، اشاعه و نهادینه سازی فرهنگ کار و تلاش، استغنای خودباوری ها در سطوح فردی و گروهی و بهینه سازی الگوهای مصرفی، به آن دست یافت.
کنگاوری در پایان تأکید کرد: در مجموع، فرهنگ و آیین اقتصاد اسلامی از این لحاظ، تا کوچکترین نهاد اجتماعی و جامعه شناسانه هرملتی، دستورات کاملی دارد. به طور مثال، در برخی روایات و احکام اسلامی برای مقاوم سازی اقتصاد خانواده آمده است که پدر به عنوان تأمین کننده معیشت بایستی دارایی های خود را به سه قسمت تقسیم نماید، یک بخش برای تأمین هزینه های روزمره، بخشی دیگر برای سرمایه گذاری و کار با آن و بخش سوم به گونه ای پس انداز و حفظ گردد که در صورت آسیب پذیری و بحرانی شدن وضعیت معیشت، این قسمت به امداد و کمک برای ادامه حیات اقتصادی بکار آید. در رابطه با قناعت و صرفه جویی و نقطه مقابل آن یعنی اسراف، موارد بسیاری وجود دارد، در روایات اسلامی از سویی قناعت را برترین ثروت قلمداد کرده و از سوی دیگر به فرمایش مقام معظم رهبری، «در آیات شریفه قرآن بارها راجع به پرهیز از اسراف در امور اقتصادی تاکید شده؛ این به خاطر همین است.
پایگاه خبری تحلیلی استادنیوز به گفتگوی مفصلی با استاد علی کنگاوری در سه بخش پرداخته است. اکنون بخش اول را می‌خوانیم.
علی کنگاوری مدرس دانشگاه پیام نور تهران درخصوص اقتصاد مقاومتی با رویکرد پدافند غیرعامل به خبرنگار استادنیوز گفت: کسانی که با مفاهیم هردو واژه یعنی “اقتصاد مقاومتی” و “پدافند غیرعامل” آشنا هستند آگاهی دارند که هردو در مفهوم حفاظت و مراقبت از آسیب پذیری مشترک هستند، چراکه فلسفه بنیادین آنها ایجاد وضعیتی مقاوم و پایداری است که در صورت مواجههی با سوء قصد و تهاجم فرضی دشمن در هر شکل و اندازه ای بتوان مقاومت لازم جهت پایداری و حفظ موقعیت را بدست آورد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، پدیده‌ی حفاظت که در مفهوم عام؛ با دقت در افعال ارادی و غیر ارادی موجود زنده، به ویژه گروه های انسانی به صورت هوشمندانه و یا غریزی و توام با تدبیر، به گونه‌ای ملاحظه می‌شود که گویا، پروردگار عالم این نعمت گران‌قدر را در فطرت بشر به ودیعه قرار داده است، چرا که موجودات زنده در انجام افعال ارادی خود، پیوسته در قبال صدمات احتمالی؛ مراقب خویش هستند.
مدرس دانشگاه پیام نور تهران تصریح کرد: علاوه برآن برای تضمین سلامت ارگانیکی افراد، (مانند قلب، عروق، دستگاه گوارش و … ) و جانداران، افعال، تدابیر و مکانیسم های غیر ارادی حفاظتی به ودیعه نهاده شده که وظایفی را در حوزه ایمنی و امنیت ابدان به اجرا می‌گذارند. از این رو است؛ در نگرش به زندگی اجتماعی انسان‌ها با رویکردهای جامعه شناسان اندامگرا که برای تبیین جامعه شناسانه حیات بشری ابعاد مختلف جامعه انسانی را به بدن انسان تشبیه می کنند و اقتصاد و معیشت جوامع نیز یکی از شقوق و شعبه‌های آن است، عامل حفاظت و امنیت در اشکال مختلف یکی از ضروریات ادامه امن و بدون تهدید حیات تلقی می گردد.
وی در ادامه اظهار داشت: این در حالی است که پیچیدگی جوامع امروزی و افزایش بی رویه و کم سابقه انواع سلطه جویی‌های فردی و اجتماعی با ماهیت سخت و نرم در میان مردم و دولت ها به ویژه هجمه مداخله جویانه بر اساس تأمین یک جانبه منافع ایلات متحده آمریکا علیه نظام ج.ا.ا انکار ناپذیراست. در این راستاست که حفاظت و تدبیر امنیت به صورت طبیعی معنا و اهمیت پیدا میکند. در اهمیتِ تدابیر حفاظتی بایستی اذعان داشت که علاوه بر لزوم ملموس و تجربه شده آن، کلمه‌ی حفظ به شکل‌های مختلف در قرآن کریم نیز آمده است. یعنی این کلمه بیش از ۱۷ بار در قرآن کریم تکرار شده است. به گونه ای که؛ عین واژه‌ی حفاظت در ترجمه‌ی مکارم، یک مورد پیرامون معنای سوره ۵۲ (طور) آیه‌ی ۴۸ استفاده شده است. این کلمه، علاوه بر آن در جلدهای مختلف تفسیرهای المیزان و نمونه به ترتیب ۱۵ و ۲۷ بار مورد تاکید قرار گرفته است.
کنگاوری افزود: علی ای حال، همان طور که اشاره شد؛ فصل مشترک میان اقتصاد مقاومتی و پدافند غیرعامل کارکردهای ایمنی و حفاظتی آنهاست. از این‌رو در ادامه‌ی صحبت؛ به مقوله اقتصاد مقاومتی با رویکرد پدافند غیرعامل از منظر جنگ نرم پرداخته می شود.
وی خاطرنشان کرد: مبرهن است که هدف پدافند غیرعامل، مصونیت بخشی، ایمن سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت های مهم، حساس، و حیاتی، است که کاملاً مورد نیاز اساسی مردم و جامعه بوده و در صورت به خطر افتادن آنها، آسیب های فردی و اجتماعی متوجه جامعه خواهد شد؛ به گونه ای که روش‌های پدافندی؛ شرایطی را برای امنیت احراز می نماید که در صورت بروز تهدیدات، کمترین ضرر محتمل میگردد. چراکه از این طریق، مقاومت و پایداری لازم برای مقابله با تهدیدات پیش بینی شده است.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: لازم به ذکر است در برخی از منابع، زیر ساخت های اساسی کشورها که در حوزه پدافند و یا دفاع غیرعامل مطرح هستند؛ به شکل زیرساخت سایبری، زیرساخت مؤلفه های حساس یا منابع حیاطی و زیر ساخت های فیزیولوژیکی نیز تقسیم شده است.
وی عنوان کرد: زیرساخت سایبری شامل نرم افزارها، سخت افزارها، اینترنت، سامانه اطلاعاتی و سیستم کنترلی می‌باشد. همچنین زیرساخت مؤلفه های حساس یا منابع حیاطی (Critical Infrastructures/ Key Resources )که شامل؛ بخش کشاورزی، خدمات، سرویس های اضطراری، آب، برق، فرآورده های آلی، استعدادهای هسته ای، بهداشت عمومی، انرژی، فناوری اطلاعات، سامانه حمل و نقل، ارزاق و نیازهای عمومی و داد و ستدها ست.
این کارشناس تأکید کرد: زیر ساخت های فیزیولوژیکی (Physical Infrastructures) که اجزایی مانند بیمارستان ها، سرویس های دولتی، طرح های تامین، نیروگاه های هسته ای، نهاد عرضه و تقاضا، انواع خطوط ارتباطی؛ راه آهن، شوسه، بزرگ راه ها، فرودگاه ها و سامانه های حمل و نقل هوایی را در بر دارد.
امروزه در رابطه با پدافند به عنوان پدیده ای که بتواند آثار یک تهاجم را در ابعاد و زمینه های مختلف کاهش دهد؛ تهدیدشناسی مناسب و مدیریت قبل از وقوع بحران، یکی از مهمترین مباحث است. پدافند غیر عامل در این رابطه؛ به دو بخش پدافند سخت و پدافند نرم تقسیم می شود.
وی اذعان کرد: در پدافند سخت از اقدامات سخت افزاری مثل ساخت و ساز پناهگاه ها و با بهره گیری از امکانات و سازه های سخت اهداف را در مورد مقاومت در مواجهه با تهاجم فیزیکی و خون ریزانه پیش می‌برند. اما پدافند نرم شامل استفاده از تاکتیک های مقاوم سازانه ای است که مشتمل بر برنامه ریزی و آماده سازی سامانه و سازمان ها در خصوص زمینه ها و حوزه های نرم است. امروزه با توسعه نظریه های امنیتی و خروج مولفه های قدرت از حوزه صرف نظامی و شمول آن به سایر حوزه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، پدافند نرم در اکثر کشورهای مطرح دنیا، مورد بحث و توجه قرار گرفته است و از پدیده های مهم و اساسی در خصوص دفاع و حفظ تمامیت ارضی به شمار می آید. پدافند نرم در حقیقت نوعی مدیریت بحران در حوزه های نرم به ویژه در زمینه اقتصادی در مقطع قبل از وقوع بحران است. اگر پدافند سخت، شامل مراحل پیشگیری، پیش بینی و کاهش مخاطرات است. پدافند نرم نیز مبتنی بر برنامه ریزی و اجرا، برای کمک به مدیریت جامع بحران در مرحله قبل از وقوع آن از منظر مقاوم سازی است.
علی کنگاوری در پایان گفت: با این نگرش می توان پدافند غیر عامل را یک مدیریت جامع بحران در عرصه دفاع نیز دانست. این در حالی است که جنگ ها به نسل های مختلفی تقسیم بندی شده اند. جنگ های نسل اول، دوم، سوم مبتنی بر میدان جنگ و عرصه نظامی و سخت افزاری بوده است. اما در جنگ های نسل چهارم امروزی، شکل جنگ ها تغییر یافته و به حوزه های نرم اقتصادی و اجتماعی و سیاسی نیز تسرّی یافته‌اند. به عبارت واضح تر امروزه نبرد اقتصادی نیز یکی از شیوه های جنگ نرم و یا به قول برخی صاحبنظران نیمه سخت است که بایستی در وحله اول اینکه جنگ اقتصادی در حال حاضر وجود دارد را باور کرد و در مرحله بعد؛ راه کارهای مقابله آمیز مورد نیاز به نظر متبادر می گردد که به نظر می رسد، تدبیر اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری مدظله العالی در این رابطه رقم خورده و تجویز گردیده است.